Kinh tế số đã trở thành một phần ngày càng quan trọng của nền kinh tế toàn cầu trong những năm gần đây. Thế giới trở nên kết nối hơn, các công ty và chính phủ đang tìm kiếm những cách thức mới để tận dụng công nghệ nhằm tăng năng suất, nâng cao hiệu quả và tạo ra những cơ hội mới cho sự phát triển.
Hiểu đúng về kinh tế số
Kinh tế số đề cập đến hoạt động kinh tế bắt nguồn từ hàng tỷ kết nối trực tuyến hàng ngày giữa mọi người, doanh nghiệp, thiết bị, dữ liệu và quy trình. Nó bao gồm tất cả các hoạt động kinh tế sử dụng công nghệ số để tạo, xử lý, phân phối hàng hóa và dịch vụ. Kinh tế số ngày càng quan trọng trong thế giới ngày nay, khi ngày càng có nhiều lĩnh vực của nền kinh tế (công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ; sản xuất, phân phối, lưu thông hàng hóa, giao thông vận tải, logistic, tài chính ngân hàng…) được số hóa; từ mua sắm trực tuyến đến phương tiện truyền thông xã hội và thực tế ảo.
Kinh tế số có thể được chia thành nhiều lĩnh vực, bao gồm thương mại điện tử, truyền thông số, quảng cáo trực tuyến, phần mềm, dịch vụ và viễn thông. Trong mỗi lĩnh vực này, công nghệ kỹ thuật số đang chuyển đổi các mô hình kinh doanh truyền thống và tạo ra những cơ hội mới cho sự đổi mới và tăng trưởng.
Một trong những đặc điểm chính của kinh tế số là tầm quan trọng của dữ liệu. Khi ngày càng nhiều lĩnh vực trong cuộc sống của chúng ta được số hóa, dữ liệu được tạo ra với tốc độ chưa từng thấy. Dữ liệu này có thể được sử dụng để hiểu rõ hơn về hành vi, sở thích và xu hướng của người tiêu dùng, sau đó có thể được sử dụng để cung cấp thông tin cho các quyết định kinh doanh và thúc đẩy đổi mới.
Một lĩnh vực quan trọng khác của kinh tế số là việc sử dụng các nền tảng số. Các nền tảng như Amazon, Facebook và Grab đã thay đổi cách chúng ta mua sắm, giao tiếp và đi lại. Những nền tảng này đã tạo ra thị trường mới và phá vỡ các ngành công nghiệp truyền thống, thường dẫn đến tăng trưởng kinh tế và tạo việc làm mới đáng kể.
Kinh tế số cũng được đặc trưng bởi sự đổi mới nhanh chóng và liên tục giới thiệu các công nghệ mới. Trí tuệ nhân tạo (AI), chuỗi khối (blockchain) và Internet vạn vật (IoT) chỉ là một vài ví dụ về các công nghệ đang thúc đẩy kinh tế số phát triển.
Nhìn chung, kinh tế số là một lĩnh vực rộng lớn và năng động, bao gồm nhiều hoạt động và công nghệ, đang thay đổi cách chúng ta sống, làm việc và tương tác với nhau, đồng thời được kỳ vọng sẽ tiếp tục thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và đổi mới trong những năm tới.
Cường quốc của kinh tế số: Mỹ – Trung Quốc
Kinh tế số của Mỹ là một trong những nền kinh tế lớn nhất thế giới, với quy mô thị trường hơn 1.300 tỷ USD vào năm 2020. Mỹ là quê hương của một số công ty công nghệ thành công nhất thế giới, bao gồm: Apple, Amazon, Google, Facebook và Microsoft đã đi đầu trong đổi mới kỹ thuật số trong nhiều năm và đã đóng một vai trò quan trọng trong việc định hình kinh tế số.
Tương tự, kinh tế số của Trung Quốc cũng là một trong những nền kinh tế lớn nhất thế giới, với quy mô thị trường hơn 1.500 tỷ USD vào năm 2020. Trung Quốc được biết đến với các công ty công nghệ sáng tạo, bao gồm: Alibaba, Tencent, Baidu và JD.com đã đi đầu trong đổi mới kỹ thuật số ở Trung Quốc và giúp thúc đẩy sự phát triển của kinh tế số.
Cả Mỹ và Trung Quốc đều đã đầu tư đáng kể vào công nghệ và cơ sở hạ tầng số. Mỹ đã đầu tư vào các công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo, học máy (machine learning) và người máy. Trong khi đó, Trung Quốc tập trung phát triển mạng 5G, chuỗi khối và điện toán đám mây. Cả 2 nước cũng đã đầu tư đáng kể vào nghiên cứu và phát triển. Điều này đã giúp thúc đẩy sự đổi mới trong kinh tế số.
Mỹ là nơi sản sinh ra nhiều công ty kỹ thuật số lớn nhất và thành công nhất thế giới, bao gồm: Amazon, Google, Facebook và Apple. Theo Cục phân tích kinh tế Mỹ, kinh tế số chiếm 7,4% GDP của Mỹ vào năm 2018 và con số này dự kiến sẽ tăng lên trong những năm tới. Kinh tế số cũng đã tạo ra hàng triệu việc làm ở Mỹ, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ.
Một trong những điểm mạnh của kinh tế số Mỹ là hệ sinh thái đổi mới. Thung lũng Silicon ở California được biết đến là trung tâm công nghệ của thế giới, đã thu hút rất nhiều tài năng và nhà đầu tư giỏi nhất từ khắp nơi trên thế giới. Mỹ là mảnh đất màu mỡ cho ngành đầu tư mạo hiểm phát triển tốt, đã giúp cấp vốn cho nhiều công ty khởi nghiệp công nghệ thành công.
Một thế mạnh khác của kinh tế số Mỹ là khung pháp lý. Trong khi một số người cho rằng những gã khổng lồ công nghệ Mỹ đã trở nên quá quyền lực và thống trị, chính phủ Mỹ đã tích cực thực thi luật chống độc quyền và thúc đẩy cạnh tranh. Ví dụ, Bộ Tư pháp và Ủy ban Thương mại Liên bang đã mở các cuộc điều tra về sức mạnh thị trường của các công ty công nghệ như Google và Facebook.
Tuy nhiên, kinh tế số của Mỹ không phải là không có những thách thức. Một trong những thách thức quan trọng nhất là mối lo ngại ngày càng tăng về quyền riêng tư dữ liệu và an ninh mạng. Nhiều người tiêu dùng và nhà hoạch định chính sách Mỹ lo lắng về việc các công ty công nghệ thu thập và sử dụng dữ liệu cá nhân, đặc biệt là trước nhiều vụ vi phạm dữ liệu và tấn công mạng trong những năm gần đây.
Về phía Trung Quốc, kinh tế số của quốc gia này cũng đã phát triển nhanh chóng trong những năm gần đây, được thúc đẩy bởi sự gia tăng của thương mại điện tử, thanh toán di động và mạng xã hội. Theo báo cáo của Học viện Công nghệ Thông tin và Truyền thông Trung Quốc, kinh tế số của Trung Quốc chiếm 36,2% GDP vào năm 2019. Báo cáo cũng ước tính rằng kinh tế số đã tạo ra hơn 191 triệu việc làm ở Trung Quốc vào năm 2019.
Một trong những điểm mạnh của kinh tế số Trung Quốc là quy mô. Trung Quốc có dân số đông nhất thế giới và tầng lớp trung lưu của nước này đang mở rộng nhanh chóng. Điều này đã tạo ra một thị trường rộng lớn cho các sản phẩm và dịch vụ số. Các công ty kỹ thuật số của Trung Quốc, chẳng hạn như Alibaba, Tencent và Baidu cũng nằm trong số những công ty lớn nhất thế giới và họ đã thành công trong việc mở rộng kinh doanh ra nước ngoài.
Một thế mạnh khác của kinh tế số Trung Quốc là sự hỗ trợ của Chính phủ. Chính phủ Trung Quốc đã coi việc chuyển đổi số là ưu tiên hàng đầu trong chiến lược phát triển kinh tế của mình. Đồng thời cung cấp nguồn vốn và ưu đãi đáng kể để hỗ trợ sự phát triển lĩnh vực kỹ thuật số. Chính phủ cũng đã thực hiện các chính sách thúc đẩy đổi mới, chẳng hạn như kế hoạch “Made in China 2025” nhằm phát triển các ngành công nghiệp công nghệ cao.
Tuy nhiên, kinh tế số Trung Quốc cũng phải đối mặt với những thách thức. Một trong những thách thức quan trọng nhất là thiếu các quy định về quyền riêng tư và bảo mật dữ liệu. Chính phủ Trung Quốc đã bị chỉ trích vì kiểm soát chặt chẽ internet và các hoạt động giám sát của họ, điều này đã làm dấy lên lo ngại về quyền riêng tư dữ liệu và nhân quyền. Ngoài ra, các công ty kỹ thuật số của Trung Quốc đã phải đối mặt với sự giám sát ngày càng tăng từ các chính phủ nước ngoài, đặc biệt là ở Mỹ, đối với các hoạt động kinh doanh của họ và cáo buộc ăn cắp tài sản trí tuệ.
Việt Nam nên làm gì?
Trong những năm gần đây, Việt Nam cũng đã nắm bắt được những xu hướng phát triển của thế giới, coi việc phát triển kinh tế số là một trong những mục tiêu chiến lược quan trọng phát triển đất nước. Cụ thể, Chính phủ đã ban hành một số chủ trương, chính sách về chính quyền số, kinh tế số và xã hội số… đẩy mạnh cuộc cách mạng công nghệ thông tin – chuyển đổi số. Theo Bộ Thông tin và Truyền thông, ước tính kinh tế số Việt Nam năm 2020 đạt khoảng 163 tỷ USD, chiếm khoảng 8,2% GDP nhưng vẫn là con số rất khiêm tốn so với thế giới.
Có rất nhiều giải pháp có thể thúc đẩy hoạt động kinh tế số của nước nhà. Trong đó có thể kể đến như đầu tư vào hạ tầng số. Việc đầu tư vào các cơ sở hạ tầng số, bao gồm mạng lưới viễn thông 5G, Internet băng rộng và các trung tâm dữ liệu là rất quan trọng để xây dựng nền kinh tế số mạnh mẽ và bền vững. Bên cạnh đó là phát triển các ứng dụng và dịch vụ số. Các ứng dụng và dịch vụ số có thể giúp cho các công ty và cá nhân trong việc tăng cường năng suất và tiết kiệm thời gian. Việt Nam cần phát triển các ứng dụng và dịch vụ số, đặc biệt là trong lĩnh vực tài chính, bán lẻ, và du lịch.
Đồng thời, cần tăng cường đào tạo và phát triển nhân lực công nghệ thông tin, đặc biệt là các kỹ sư và nhân viên kinh doanh có kỹ năng số. Cần thay đổi hệ thống giáo dục và đào tạo hiện nay, tập trung vào bồi dưỡng tài năng trẻ công nghệ thông tin và tiếng Anh (vì tiếng Anh là nền tảng để học và cập nhật công nghệ thông tin).
Ngoài ra, cần tạo ra một môi trường kinh doanh thuận lợi cho các doanh nghiệp viễn thông và công ty công nghệ thông tin, bao gồm các chính sách ưu đãi, hỗ trợ đối với các startup, đồng thời giảm bớt quy định thủ tục cho các doanh nghiệp. Để thu hút đầu tư và tăng cường sự phát triển của các công ty công nghệ thông tin, cần tăng cường bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm bản quyền và bảo mật thông tin. Bên cạnh đó, khuyến khích các doanh nghiệp tham gia vào thương mại điện tử, bao gồm cả các doanh nghiệp mới ra đời. Các chính sách hỗ trợ cho các doanh nghiệp này tập trung vào tài chính và giáo dục.
Tiếp theo, cần xây dựng hệ thống thanh toán trực tuyến an toàn và thuận tiện để khuyến khích người tiêu dùng mua sắm trực tuyến. Hệ thống này bao gồm các phương thức thanh toán trực tuyến, ví điện tử và các dịch vụ tài chính trực tuyến khác. Hoàn thiện các quy định pháp luật về thương mại điện tử, quyền riêng tư và bảo mật dữ liệu của khách hàng.
Song hành với đó, cần xây dựng một hệ sinh thái số, bao gồm các doanh nghiệp công nghệ, các trung tâm đào tạo, các cơ quan chính phủ và các tổ chức phi chính phủ. Hệ sinh thái này sẽ cung cấp một môi trường thuận lợi cho việc phát triển kinh tế số. Đồng thời cần tăng cường hợp tác với các quốc gia có nền kinh tế số phát triển để học hỏi kinh nghiệm và kết nối với các công ty kỹ thuật số toàn cầu.
Tóm lại, xu thế phát triển kinh tế số là sự chọn lựa tất yếu hiện nay và tương lai đối với tất cả các quốc gia trên thế giới. Đối với Việt Nam, đây là chìa khóa đưa đất nước thoát khỏi “bẫy” thu nhập trung bình và hướng tới mục tiêu trở thành nước phát triển vào năm 2045. Đồng thời, là biện pháp tối ưu nhằm hiện thực hóa khát vọng phát triển đất nước Việt Nam hùng cường, thịnh vượng.
Lâm Việt Tùng – Đặc san phát triển kinh tế – xã hội số 2/2023
